27.01.1992. Emisja w Telewizji Polskiej wideorejestracji spektaklu Hamleta Szekspira w reżyserii Andrzeja Wajdy, wystawionego w Teatrze Starym w Krakowie. W inscenizacji rolę duńskiego księcia zagrała aktorka – Teresa Budzisz-Krzyżanowska. Nie była to pierwsza polska aktorka, która wcieliła się w tę rolę, zmierzyły się z nią wcześniej m.in. Róża Łuszczkiewicz i Stanisława Wysocka. 

W czasach Szekspira role kobiece grali chłopcy, w XIX w. zdarzało się, że teatralne role męskie grane były przez wielkie aktorki. Sarah Bernhardt miała ich w swoim repertuarze aż 25, w tym Hamleta. W obu historycznych przypadkach silne konwencje teatralne, sposób gry, niekwestionowane gender inaczej wpływało na widzenie tego rodzaju zmian ról, niż postrzegano to pod koniec XX wieku. Jakie było więc uzasadnienie takiej obsadowej decyzji w przypadku spektaklu Wajdy?

Sam reżyser tłumaczy to tak: “Aktor - płeć obojętna - jest ciałem, przez które przechodzi strumień życia postaci scenicznej”. 

Joanna Walaszek w Dialogu pisze: “Jego pomysł nie polegał na tym, by rólkę Hamleta powierzyć kobiecie, ale by powierzyć ją właśnie Budzisz-Krzyżanowskiej. Jej kobiecość czyni wyraźniejszymi jej działania – może tylko zmagać się z rolą – nie może utożsamiać się z postacią. […] aktorka ani na moment nie udaje, że jest mężczyzną".

Reżyserskie założenie trudno kwestionować, jednak nawet to „nieudawanie mężczyzny” przez aktorkę sprawia, że nic nie jest już oczywiste. Jakże inaczej wybrzmiewają intymne sceny Hamleta i Ofelii, jakże inaczej rozumie się słowa o grze na flecie, wypowiadane przez Hamleta do Rozenkranca i Gildensterna, co innego znaczą rozmowy Hamleta z matką.

******************

ODNOŚNIKI L*AW
Modrzejewska. Dragkingująca Krystyna Janda (serial)
Zmiennicy Stanisława Barei (serial)
Portret Doryana Grey'a Andrzeja Łapickiego (spektakl)
Złoty środek Olafa Lubaszenki (film)
Možná, že právě ten Sióstr Sisters (piosenka)

KONTEKSTY & LINKI

TEKSTY
Cross-dressing w teatrze Agata Łuksza. Encyklopedia Teatru Polskiego
Hamlet IV Wajdy i Budzisz-Krzyżanowskiej Joanna Walaszak. Dialog
Hamlet IV. FilmPolski (opis)